Waar komt mijn achternaam vandaan? En wanneer is mijn achternaam ontstaan?
Als ik me voorstel dan is vaak de eerste opmerking “uit Katwijk?” Natuurlijk is dat voor de hand liggend, maar is dat ook zo … en welke plaats Katwijk dan??
Om te beginnen waar komt eigenlijk een achternaam of familienaam zoals we die tegenwoordig gebruiken vandaan?
De familienaam is de naam die de leden van een familie dragen, in tegenstelling tot de voornaam. Andere woorden voor familienaam zijn Achternaam en Geslachtsnaam.
Door de groei en concentratie van de bevolking vanaf de 12e eeuw voegde men aan de voornaam een patroniem of vadersnaam toe om twee of meer personen met dezelfde naam te kunnen onderscheiden.
Een patroniem kan men als tweedenaamvalsvorm van de voornaam van de vader beschouwen. In veel streken werd dus het zogenaamde patroniem toegepast, een aanduiding die dus op de naam van de vader was gebaseerd. Een patroniem of vadersnaam is een naam, al dan niet officieel, die aangeeft hoe de vader van de naamdrager heet. Vaak zijn patroniemen voorzien van het achtervoegsel ‘zoon’ of ‘dochter’.
Kijk bijvoorbeeld naar de huwelijksakte van onze voorvader Claes uit 1620 die de patroniem Willemsz, dus de zoon van Willem draagt.
Tocht van Catwijck op Zee naar Schiedam.
Bron landkaart: Nationale Bibliotheek Frankrijk
Nederlandse familienamen als Jans(s)en, Claes Willems(en) (Willemszoon), Hendriks, Jacobs en Hermans waren oorspronkelijk patroniemen. Men noemt dat versteende patroniemen.
Maar een patroniem in de grotere steden en dichtbevolkte streken werkte op een gegeven moment niet voldoende en in de loop van de 17e eeuw namen de mensen een familienaam of toenaam aan. Kijk maar naar de overlijdensakte van Claes Willemsz. In de Register van Overledenen uit Schiedam van 1686 is de aangenomen familienaam “van Catwijck” erbij vermeld.
Bij het aannemen of toewijzen van een familienaam of toenaam werd meestal gekeken naar het beroep (Schipper, Bakker, Slager), een eigenschap (De Goede, De Wilde), onderscheid met een gelijknamig persoon (Eenoog, De Oude, De Jongste), de plaats of streek van herkomst (Van Buren, Van Keulen, Van Hulshorst, Van Catwijck), de naam van de boerderij of landgoed (Haverkamp, Van Munnikhof, Van Nijeveld), van een huis of herberg (Gouweleeuw, Van der Molen, Vermeulen) of een veldnaam (Van den Berg, Van der Kamp, Van der Made). In ons geval is er gekozen voor de plaats van herkomst.
We zijn een stapje verder. We kunnen nu dus aannemen dat Claes Willemsz zijn familienaam of achternaam heeft afgeleid van zijn plaats van herkomst, Catwijck of op de moderne manier geschreven Katwijk dus.
Maar uit welke plaats Catwijck komt hij dan?
Op oude landkaarten van Nederland komen de volgende plaatsnaam Catwyck of Catwijck voor.
- Catwyck op Zee of Katwijck op Zee (nu Katwijk aan Zee) in Zuid-Holland;
- Catwyck op Ryn of Katwijck op Rhijn (nu Katwijk aan de Rijn) in Zuid-Holland;
- Catwyck, een gehucht tussen Pijnacker en Zoetermeer in Zuid-Holland;
- Catwijck (nu Katwijk aan de Maas), onderdeel van de gemeente Cuijk in Noord-Brabant.
Omdat Claes Willemsz trouwde en zich vestigde in Schiedam heb ik deze stad als uitgangspunt genomen. Hier vandaan hebben we drie opties; de streek of gehucht Catwyck wat lag tussen Pijnacker en Zoetermeer, ingegeven door het feit dat deze plaats op betrekkelijke loopafstand (circa 3,5 uur) van Schiedam ligt, Catwijck op Zee (Katwijk aan Zee) of Catwijck op Ryn (Katwijk aan de Rijn) door zijn relatie met de haringvisserij.
Gezien de ligging kunnen we Catwijck (nu Katwijk aan de Maas) afschrijven, al komt in deze regio de naam Van Katwijk ook voor. Deze voornamelijk katholieke familie heeft geen enkele relatie met die van ons maar heeft zijn achternaam ook te danken aan “zijn” plaats van herkomst.
Schiedam was langere tijd een vissersstad. Vele tonnen vis, voornamelijk haring werden er vanaf de 14e en vooral van de 17e tot ver in de achttiende eeuw in de Noordzee gevangen. Velen inwoners werkten in de toeleveringsbedrijven, zoals touwslagerijen en zeilmakerijen, voor het zakkendragersgilde of in de scheepsbouw. Dit bracht mij ertoe om het meest voor de hand liggende optie om de vissersstad Catwijck op Zee (Katwijk aan Zee) als mogelijke woonplaats van Claes Willemsz te onderzoeken. Hieronder de feiten die ik heb gevonden.
Feit 1. Huwelijksaangifte/ondertrouw Claes Willemsz van Catwijck
Omdat alle “oude” Van Katwijks in Schiedam woonde ben ik als op zoek gegaan in de archieven van Schiedam naar een naamsvermelding. In de Registers van de Burgerlijke Administratie (Oud Rechtelijk Archief) van Schiedam inv. nr. 713 staat de huwelijksaangifte/ondertrouw op 26 april 1645 tussen Claes Willemsz j.m. (jongeman) van Catwijck op Zee en Annetgen Cornelis j.d. (jonge dochter) van Schiedam. Bron; SchiedamGEN
Verder staat er vermeld “met attestatie”. Een attestatie is een document dat mensen (individuen of gezinnen) mee kunnen krijgen wanneer ze overgaan van de ene kerk naar de andere. Het nut van het attestaat is dat het kerkgenootschap waar men terechtkomt, op de hoogte is van de geestelijke staat van de nieuwe leden, zodat de nieuwe leden goed kunnen worden opgevangen in hun nieuwe omgeving. De attestatie bevat kan een korte beschrijving van de reden waarom de attestatie is uitgegeven, en bevat verder onder meer de volgende gegevens:
- Namen van de betreffende persoon of gezin
- Geboortedatum
- Doop- en belijdenisdatum (indien aanwezig)
- Eventuele kinderen
Feit 1. Gerechten van Schiedam – Trouwen Claes Willemsz en Annetge Cornlisdr (1645)
Bron; SchiedamGEN (DTB, Trouw – 0713 – 0141)
Feit 1. Gerechten van Schiedam – Trouwen Claes Willemsz en Annetge Cornlisdr (1645) – detail
Feit 2. Huwelijksaangifte/ondertrouw Claes Willemsz van Catwijck
In de Klapper op de registers van ondertrouw (der Hervormden) te Schiedam, 1610 – 1649 (inv. nr. 713) staat het tweede bewijs van het huwelijk tussen Claes Willemsz en Annetgen Cornelisdr. De huwelijksaangifte/ondertrouw vond plaats op 26 april 1645. De klapper verwijst naar het Registers van de Burgerlijke Administratie (Oud Rechtelijk Archief), zie feit 1.
Bron; FamilySearch
Feit 2. Klapper op trouwaangiften 1610-1649 Schiedam
Huwelijk Claes Willemsz en Annetge Cornelisdr (1645)
Feit 3. Huwelijksaangifte/ondertrouw Claes Willemsz van Catwijck
Uit de eerste twee feiten hebben we kunnen vaststellen dat Claes Willemsz met Annetgen Cornelisdr is getrouwd, maar ook dat Claes Willemsz een jongeman uit Catwijck was. Met deze gegevens ben ik gaan zoeken in de oude archieven van Katwijk aan Zee. Via de genealogie site van het Katwijks museum kwam ik het eerste bewijs tegen dat Claes Willems hier vandaan kwam. Al zoekende op de naam kwam ik terecht bij een vermelding van de huwelijksaankondiging op 23 april 1645 tussen Claes Willems en Annetgen Cornelisdr.
Met deze informatie ben ik op zoek gegaan op de website van het Nationaal Archief in het Gereformeerde trouwboek van Katwijk aan Zee. Daar heb ik een kopie van de originele akte van de huwelijksaankondiging gevonden.
Bron; Nationaal Archief en FamilySearch
Feit 3. DTB Katwijk, Inventaris Nationaal Archief, nr 10-Scan 23 Huwelijk Claes Willemsz en Annetge Cornelisdr (1645)
Feit 4. Aankoop woning door Claes Willemsz van Catwijck
In het Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1667-1670 Nadere toegang 89 Inventaris 347 is opgenomen een akte van de aankoop van een huis aan de Breestraat aan Claes Willemsz van Katwijk aan Zee en Annetgen Cornelsdr. Dit is het huis waar Claes Willemsz in 1686 (zie feit 5.) komt te overlijden. In de deze akte staat expliciet de plaats van herkomst vermeld!
Feit 4. Oud-rechterlijk archief – Koop huis aan de Breestraet door Claes Willemsz van Catwijck (1669)
Bron; Gemeenteachief Schiedam
De tekst uit de akte is als volgt:
168v. 22-04-1669. Barbara Andriesdr. tevoren gehuwd geweest met Arien Eliasz. en nu gehuwd met Jan van Hijn chirurgijn te Maassluis verkoopt Claes Willemsz. van Katwijk op Zee en vermits diens absentie aan zijn vrouw Annetgen Cornelisdr. die de gift is aannemende van een huis en erf gelegen in de Breestraat, belend Z de weduwe van Hendrick Eeuwoutsz. en N Engebrecht Fransz., strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot, alles volgens de oude waarbrief (*) van 23-04-1661, belast met een rentebrief van 200 gld tbv IJsbrant Willemsz. van Rhijt, voor 50 gld boven de belasting in gereed geld ontvangen. (*) Brief van vrijwaring bij eigendomsoverdracht, blijkens de aanh. ook de beschrijving van het eigendom en van de schulden, lasten e.d. die ermee verbonden zijn bevattend; blijkens sommige aanh. mog. ook met de waarde van: koopakte.
Bron: Gemeentearchief Schiedam – Nadere toegang 89 Giftboek, 2 april 1667-20 mei 1670
Feit 5. Overlijden Claes Willemsz van Catwijck
In de Nadere Toegang 242, Gerechten van Schiedam, Register van Overledenen, inventarisnummer 633 ben ik de vermelding tegengekomen van de begrafenis van Claes van Catwijck op 18 augustus 1686. Tijdens mijn bezoek in 2015 aan het Stadsarchief van Schiedam heb ik daar op microfiche de originele akte gevonden (Folio 135V-3062).
Claes Willemsz van Catwijck is overleden, ongeveer 66 jaar oud in 1686 te Schiedam en begraven op 18 augustus 1686 aldaar.
In de overlijdensakte staat vermeld dat hij ten tijde van overlijden in de Brestraet (Breedstraat) woonde (zie plattegrond van Schiedam, 1598 van Jacob de Gheyn voor de locatie van de Brestraet in het geel aangegeven).
Begraven Hervormde kerk Schiedam – Begraven Claes Willemsz van Catwijck (1686)
Bron; Gemeentearchief Schiedam – Nadere toegang 242 Schiedam, Folio 135V-3062
Plattegrond van Schiedam, 1598, Jacob de Gheyn (1598), met in geel aangegeven de Brestraet (Bree- of Breedstraat)
Strand te Katwijk met op de achtergrond de Andreaskerk, Adriaen van der Kabel, 1650 – 1670.
Bron; Rijksmuseum