Claes Willemsz van Catwijck (1615 - 1686)

Geboorte van Claes Willemsz – een reconstructie uit de schaduw van de tijd

Rond het jaar 1615 werd in het kustdorp Katwijk aan Zee, destijds geschreven als Catwijck op Zee, een zoon geboren aan het echtpaar Willem Jacobsz Grau en Neeltgen Claesdr.. Deze zoon zou later bekendstaan als Claes Willemsz van Catwijck. Over zijn precieze geboortedatum bestaat echter onzekerheid: een doopakte is nooit teruggevonden. Dit is goed te verklaren, want het doopregister van de Andreaskerk in Katwijk vangt pas aan in 1643, decennia ná Claes’ vermoedelijke geboorte.

Claes werd geboren in een tijd waarin Katwijk een kleine, door de zee gevormde gemeenschap was, bestaande uit vissers, ambachtslieden en gezinnen die leefden naar het ritme van eb en vloed. Lees meer hierover in “Leven, werken en geloven in zeevarende gemeenschappen“, geschreen door mevrouw J.M. de Wit. Het dorp lag aan de westkust van Holland, en kende ondanks zijn bescheiden omvang een hechte structuur, met sterke familielijnen en een groeiend calvinistisch kerkelijk leven. Veel historische bronnen uit deze vroege zeventiende eeuw zijn beperkt of ontbreken volledig, wat het werk van genealogen tot een speurtocht maakt door fragmenten van akten, patroniemen en landregisters.

De naam Claes Willemsz is een klassiek patroniem: Claes, zoon van Willem. Deze Willem — Willem Jacobsz Grau — was zelf geboren rond 1575, vermoedelijk ook in Katwijk aan Zee, als een man van vissersbloed of wellicht met banden met ambachtelijke beroepen. Zijn huwelijk met Neeltgen Claesdr. is vermeld in latere bronnen, waaronder genealogische reconstructies hier is terug te lezen, waarin zij samen verschijnen als stamouders van een tak van de familie Van Catwijck of Grau.

De naam “Van Catwijck” duikt bij Claes op als een toponiem, een aanduiding van afkomst. In een tijd waarin familienamen nog niet volledig vastlagen, nam men vaak de naam van de woonplaats aan als toevoeging — zeker wanneer men zich buiten het dorp vestigde. Het gebruik van “van Catwijck” zou dus duiden op het belang van zijn herkomst of mogelijk op latere migratie binnen Holland.

Hoewel zijn doopakte ontbreekt, geven secundaire bronnen — zoals testamenten, huwelijksakten of volkstellingen — voldoende aanwijzingen om zijn geboortejaar rond 1615 te schatten. De aanname is mede gebaseerd op zijn vermelding als meerderjarig in stukken uit de jaren 1630–1650, waarin hij optreedt als volwassen man, mogelijk zelfs als hoofd van een huishouden.

Claes groeide op in een Katwijk dat zich langzaamaan herstelde van de onzekerheden van de Tachtigjarige Oorlog. De economie was voornamelijk gericht op de visserij, vooral haringvangst, en het dagelijks leven werd gedragen door een stevige protestantse ethiek. In zo’n wereld kwam Claes tot wasdom — gevormd door het getij, het geloof, en de gemeenschapszin van een dorp dat sterk leunde op familierelaties.

Hoewel zijn geboortedatum in nevelen gehuld blijft, draagt Claes Willemsz van Catwijck zijn naam voort als een baken in de genealogie van het oude Katwijk — een stille getuige van een verdwenen tijd, herontdekt door de inspanning van hedendaagse onderzoekers.

De Andreaskerk en omgeving zag er toentertijd als onderstaande schilderij van Adriaen van der Kabel uit.

Strand te Katwijk met op de achtergrond de Andreaskerk, Adriaen van der Kabel, 1650 – 1670.
Bron; Rijksmuseum

Huwelijk van Claes Willemsz en Annetge Cornelisdr Bom

Op 14 mei 1645 werd in de Nederduits Gereformeerde Gemeente van Schiedam, in de Grote of Sint Janskerk, het kerkelijk huwelijk ingezegend van de ongeveer 25-jarige Claes Willemsz, jongeman van Catwijck op Zee, en de eveneens ongeveer 25-jarige Annetge Cornelisdr Bom, jongedame afkomstig uit Schiedam. Deze huwelijksverbintenis werd voorafgegaan door officiële afkondigingen (ondertrouw) in zowel de woonplaats van de bruidegom als die van de bruid, geheel volgens de gangbare kerkelijke en burgerlijke voorschriften van de tijd.

De bruidegom – Claes Willemsz, jongeman van Catwijck op Zee
Claes Willemsz was een jongeman afkomstig uit het vissersdorp Katwijk aan Zee, gelegen aan de Hollandse kust. Zijn leeftijd werd in de inschrijvingen geschat op circa 25 jaar, wat doet vermoeden dat hij rond 1620 geboren werd. In de kerkelijke registers van de Nederlandse Hervormde Kerk van Katwijk werd hij aangeduid als “Claes Willemsz jong van Catwijck op Zee”, waarmee werd aangegeven dat hij niet eerder gehuwd was.

Het is aannemelijk dat Claes uit een maritieme familie stamde, zoals gebruikelijk in Katwijk, waar veel jonge mannen opgroeiden in een gemeenschap die leefde van de visserij, scheepvaart of aanverwante ambachten. Zijn vertrek naar Schiedam om zich daar te vestigen wijst mogelijk op werkgelegenheid in de havenstad, of op familiebanden of economische motieven die hem naar de Maasstad trokken.

2. De bruid – Annetge Cornelisdr Bom, jongedame van Schiedam
Annetge Cornelisdr Bom was een jongedame van Schiedam, eveneens rond de 25 jaar oud, waarmee ook haar geboorte rond 1620 te dateren valt. De vermelding “jongedame” betekent dat ook zij ongehuwd was bij het aangaan van dit huwelijk. Haar achternaam “Bom” komt in deze periode in Schiedam voor in verschillende doop- en trouwregisters, wat suggereert dat ze deel uitmaakte van een lokaal gevestigde familie.
Hoewel haar beroep of stand niet expliciet vermeld staat, duidt de aard van de huwelijksvoltrekking en haar afkomst uit Schiedam op een stedelijk milieu, mogelijk ambachtslieden- of middenklassefamilie.

3. Ondertrouw en burgerlijke huwelijksaankondigingen
De weg naar het huwelijk werd voorbereid met twee formele stappen:

23 april 1645 – Ondertrouw in Katwijk aan Zee
In de Nederduits Gereformeerde Kerk van Katwijk werd op deze datum de eerste afkondiging van het huwelijk gedaan, zoals gebruikelijk in de woonplaats van de bruidegom. Deze stap is terug te vinden in de originele Doop-, Trouw- en Begraafregisters (DTB) van Katwijk, een bron die tegenwoordig digitaal beschikbaar is via familySearch en het Nationaal Archief (Inventaris 3.04.16.061, inventarisnummer 10, scan 23).
26 april 1645 – Burgerlijke inschrijving voor het gerecht te Schiedam
In de gerechtelijke registers van Schiedam werd het huwelijk drie dagen later officieel ingeschreven. Dit burgerlijk huwelijk (de zogenaamde ondertrouw voor het gerecht) werd voltrokken volgens de regels van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waarbij ook de toestemming van beide partijen werd vastgelegd. Deze stap was noodzakelijk voor alle huwelijken, ongeacht het kerkgenootschap.

4. Kerkelijke inzegening – 14 mei 1645
De huwelijksinzegening vond plaats op 14 mei 1645, in de Nederduits Gereformeerde Gemeente van Schiedam. De locatie was de Grote of Sint Janskerk, het grootste en oudste kerkgebouw van de stad, waar de meeste plechtigheden van de gereformeerde gemeente plaatsvonden.
De ceremonie werd geleid door een predikant van de gereformeerde kerk, waarbij het bruidspaar na drie afkondigingen in de voorgaande weken in het openbaar hun ja-woord gaf voor God en de gemeente. De inzegening ging gepaard met de gebruikelijke preek, schriftlezing, en huwelijkszegen, geheel in lijn met de liturgische gebruiken van de gereformeerde kerkorde na de synode van Dordrecht (1618–1619).

5. Historische context en betekenis
Dit huwelijk werd gesloten in een periode van relatieve rust en economische voorspoed in de Gouden Eeuw, waarin steden als Schiedam bloeiden door handel, branderijen en scheepvaart. Dat Claes Willemsz zich als jonge man uit Katwijk hier vestigde en met een lokale vrouw trouwde, past in het beeld van toenemende mobiliteit en integratie van verschillende regionale bevolkingsgroepen in de Hollandse steden.
De registraties in zowel Katwijk als Schiedam bevestigen de zorgvuldigheid waarmee huwelijkspartijen in deze tijd aan de kerkelijke en burgerlijke vereisten moesten voldoen. De verwijzing naar de Doop-, Trouw- en Begraafregisters (DTB), met exacte vindplaats via FamilySearch en het Nationaal Archief, onderstreept de historische betrouwbaarheid van de gebeurtenis.

Conclusie
Het huwelijk van Claes Willemsz van Katwijk aan Zee met Annetge Cornelisdr Bom van Schiedam op 14 mei 1645 was een formeel en kerkelijk goedgekeurd verbond, voorafgegaan door juiste aankondigingen en vastgelegd in zowel lokale als stedelijke registers. Het huwelijk weerspiegelt de zorgvuldige procedures van de gereformeerde kerk en burgerlijke overheid in de zeventiende eeuw en illustreert tevens de sociale mobiliteit en regionale verbondenheid binnen de Republiek der Nederlanden.

Huwelijksaankondiging Trouwboek ca. 1600, 1614-1619 Katwijk aan Zee – Trouwen Claes Willemsz Jong van Catwijck op Zee en Annetge Cornelisdr Jongd. van Schiedam.
Bron; FamilySearch

Klapper op trouwaangiften 1610-1649 Schiedam.
Bron; FamilySearch

Registers van de Burgerlijke Administratie Schiedam Huwelijken 1576-1741.
Bron; FamilySearch

Gerechten van Schiedam – Trouwen Claes Willemsz en Annetge Cornlisdr (1645)
Bron; SchiedamGEN (DTB, Trouw – 0713 – 0141)

Nederduitsche Gereformeerde Gemeente – Trouwen Claes Willemsz en Annetge Cornlisdr (1645)
Bron; SchiedamGEN (DTB – Trouw – 0262 – 0041)

Annetge Cornelisdr Bom
Annetge Cornelisdr is geboren in 1626 in Schiedam als kind van Cornelis Bastiaensz Bom en Dieuwertgen Jansdr. Annetge Cornelisdr is overleden na 1691 (zie Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1688-1694 Inventaris 352), ongeveer 66-67 jaar oud in Schiedam.

Van Annetge Cornelisdr is geen doopakte terug te vinden omdat deze familie niet Nederduits hervormd / Hervormde gemeente (zoals Claes Willemsz) was, maar behoorde tot Doopsgezinde Gemeente. Op zich wel bijzonder dat beide huwelijkspartners allebei een ander geloof aanhingen. In de pagina Genealogie familie Bom is hier meer over te lezen. Dat zij toch voor de Nederduitsche Gereformeerde Gemeente trouwde is op zich niet bijzonder. Huwelijken tussen doopsgezinden werden van oudsher in de eigen kerk gesloten. Al verzette de Gereformeerde Kerk zich tegen dat gebruik, de wereldlijke overheid trad, naar het schijnt overal, soepel op.

Annetge Cornelisdr werkte tussen 1651-1654 in het Sint Jacobs-Gasthuis in Schiedam, een gasthuis ten behoeve van de arme mensen, de behoeftige zieken, bejaarden, afgeleefden en zwervers als binnenmoeder. De dagelijkse leiding binnen het gasthuis berustte bij de binnenmoeder, die in haar taken werd bijgestaan door een knecht, later genaamd binnenvader. De binnenmoeder en -vader dienden ingezetenen van Schiedam te zijn en de ‘ware gereformeerde religie’ te belijden. Onder leiding van de binnenmoeder waren twee ‘meyden’ of ‘dienstmaaghden’ werkzaam die met huishoudelijke taken zullen zijn belast geweest.
Bron; Gemeentearchief Schiedam – Inventaris van het archief van het Sint Jacobs-Gasthuis, 1286-1987

Kinderen van Claes Willemsz en Annetge Cornelisdr

Willem Claesz, geboren in 1647 en gedoopt op 25 januari 1647 in Schiedam.
N.N. van Katwijk, geboren in 1676 en overleden op 29 april 1676 in Schiedam.

Het uitzicht vanaf het water op Schiedam moet in de tijd eruit hebben gezin als op onderstaande tekening van Gaspar Bouttats.

Overlijdensakte Hervormde kerk Schiedam – Begraven kind van Claes van Katwijck (1676).
Bron: Gemeente Schiedam – Nadere toegang 242 Schiedam, Folio 45-955

Gezicht op Schiedam, Gaspar Bouttats ( 1679)

Overlijden Claes Willemsz van Catwijck
In de Nadere Toegang 242, Gerechten van Schiedam, Register van Overledenen, inventarisnummer 633 ben ik de vermelding tegengekomen van de begrafenis van Claes van Catwijck op 18 augustus 1686. Tijdens mijn bezoek in 2015 aan het Stadsarchief van Schiedam heb ik daar op microfiche de originele akte gevonden (Folio 135V-3062).
Claes Willemsz van Catwijck is overleden, ongeveer 71 jaar oud in 1686 te Schiedam en begraven op 18 augustus 1686 aldaar.
In de overlijdensakte staat vermeld dat hij ten tijde van overlijden in de Brestraet (Breedstraat) woonde (zie plattegrond van Schiedam, 1598 van Jacob de Gheyn voor de locatie van de Brestraet in het geel aangegeven).

Begraven Hervormde kerk Schiedam – Begraven Claes Willemsz van Catwijck (1686)
Bron; Gemeentearchief Schiedam – Nadere toegang 242 Schiedam, Folio 135V-3062

Plattegrond van Schiedam, 1598, Jacob de Gheyn (1598), met in geel aangegeven de Brestraet (Bree- of Breedstraat)

Aanvullende informatie en gegevens over Claes Willemsz van Catwijk

Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1667-1670 Nadere toegang 89 Inventaris 347:
168v. 22-04-1669. Barbara Andriesdr. tevoren gehuwd geweest met Arien Eliasz. en nu gehuwd met Jan van Hijn chirurgijn te Maassluis verkoopt Claes Willemsz. van Katwijk op Zee en vermits diens absentie aan zijn vrouw Annetgen Cornelisdr. die de gift is aannemende van een huis en erf gelegen in de Breestraat, belend Z de weduwe van Hendrick Eeuwoutsz. en N Engebrecht Fransz., strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot, alles volgens de oude waarbrief (*) van 23-04-1661, belast met een rentebrief van 200 gld tbv IJsbrant Willemsz. van Rhijt, voor 50 gld boven de belasting in gereed geld ontvangen.
(*) Brief van vrijwaring bij eigendomsoverdracht, blijkens de aanh. ook de beschrijving van het eigendom en van de schulden, lasten e.d. die ermee verbonden zijn bevattend; blijkens sommige aanh. mog. ook met de waarde van: koopakte.
Bron: Gemeentearchief Schiedam – Nadere toegang 89 Giftboek, 2 april 1667-20 mei 1670

Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1670-1675 Inventaris 348:
26. 10-10-1670. Jobgen Jansdr. weduwe Hendrick Eeuwoutsz wonende alhier verkoopt Jan Jansz.. een huis en erf in de Breestraat alhier, bekend O Claes van Catwijck en W Aryen Ouwater, strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot, alles volgens de oude brief van 19-10-1648 voor 90 gld door verkoopster in gereed geld ontvangen.
Bron: Hollandse Genealogische Databank – Oud Rechtelijk Archief van Schiedam 1670-1675, Inventarisnr. 348.

Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1670-1675 Inventaris 348:
19-12-1670. Jan Jansz. wonende alhier schuldig aan Maria Willemsdr. Maen weduwe Cornelis Galeynsz. Keyser een losrente van 3 gld 7 st 8 per jr (hoofdsom 75 gld). Waarborg een huis en erf in de Breestraat alhier, belend O Claes van Cadtwijck en W Aryen Ouwater, strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot.
Bron: Hollandse Genealogische Databank – Oud Rechtelijk Archief van Schiedam 1670-675, Inventarisnr. 348.

Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1683-1688 Inventaris 351:
16. 18-09-1683. Dezelfde in kwaliteit als voren verkoopt Guillaume van Eere een huis en erf gelegen in de Breestraat toebehoord hebbende Jan Jansz., belend N Claes van Katwijck en Z Cornewlis Ouwater, strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot, voor 21 gld in gereed geld ontvangen.

28v. 18-12-1683. Guilliaem van Eere wonende binnen dezer stede verkoopt Pieter Jansz. Baen een huis en erf gelegen in de Breestraat, belend N Claes van Catwijck en Z Cornelis Ouwater, strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot, oude waarbrief van 18-09-1683, voor 21 gld in gereed geld ontvangen.

132v. 08-05-1685. Meltgen Ariensdr. weduwe en boedelhoudster van Vranck Centenz. van Adrighem verkoopt Jacob Jansz. van den Swaluff waarvoor diens huisvrouw als mondeling last hebbende van haar man de gift is ontvangende van een huis en erf gelegen aan de westzijde van de vaart in het Broersvelt, belend N Claes van Catwijck en Z. Hugo Andriesz., strekkende voor van de straat tot achter aan ‘s-heren bansloot, oude waarbrief van 08-05-1677, voor 120 gld welke koopsom koper onder zich houdt op rente van 4% per jr. 133
Bron: Hollandse Genealogische Databank – Oud-rechtelijk archief van Schiedam, Inventarisnummer 351, Giftboek.

Oud-rechterlijk archief van Schiedam 1688-1694 Inventaris 352:
155v. 24-11-1691. Jacob Swanshoeck ontvanger van de verponding verkoopt met toestemming van de burgemeesters van Schiedam aan Jacob Jacobsz. van der Linden het huis en erf van de weduwe van Claas van Catwijck gealimenteerd(*) wordende in het St Jacobs Gasthuis gelegen aan de westzijde van de Breestraat, belend Z met een vrije en eigen gang tot achter aan het huis van Pieter Jansz. Baan en N Engebrecht Fransz., strekkende voor van de straat tot achter aan de Zijlsloot, voor 81 gld in gereed geld ontvangen.
(*) Houdt in dat de weduwe van Claas van Catwijck in haar levensonderhoud werd bijgestaan.
Bron: Hollandse Genealogische Databank – Oud-rechtelijk archief van Schiedam, Inventarisnummer 352, Giftboek.