Willem Jacobsz Grau (1575 - 1633)

Huwelijk van Willem Jacobsz Grau en Neeltje Claesdr

Rond het jaar 1600, in het vissersdorp Katwijk aan Zee, voltrok zich het huwelijk tussen Willem Jacobsz Grau en Neeltje Claesdr. Beiden waren naar schatting 25 jaar oud – volwassen, maar nog jong genoeg om samen een huishouden op te bouwen in een tijd waarin de gemiddelde levensverwachting lager lag dan heden ten dage.

Achtergrond van de bruidegom

Willem kwam vermoedelijk uit de lokale schippers- of visserijgemeenschap. De patroniem “Jacobsz” (“Jacobs zoon”) wijst op een vader Jacob Grau, mogelijk een stuurman of bootsman op de haringbuizen die jaarlijks voor de kust op haring zwierven. Een achternaam als “Grau” (ook wel geschreven als Grout of Grauw) kwam in de Hollandse kustplaatsen voor en kan zowel op een bijnaam (“de grijze”) als op Duitse handels- of familiebanden wijzen – geen ongebruikelijk verschijnsel in een tijd van bloeiende Noordzeehandel.

Achtergrond van de bruid

Neeltje Claesdr werd aangeduid als “jongedame van Katwijk aan Zee”. “Jongedame” betekende destijds niet adellijk, maar eenvoudigweg een ongehuwde vrouw. De patroniem “Claesdr” (“dochter van Claes”) suggereert dat haar vader Claes mogelijk eigenaar was van een kleine bomschuit of visser, of werkzaam in de zoute-industrie waarin vis werd geconserveerd. Vrouwen uit vissersfamilies droegen vaak bij aan het gezinsinkomen door het drogen en kuilen van haring en door de verkoop op de Leidse markt.

Het huwelijk zelf

Een huwelijk rond 1600 in Katwijk aan Zee was een sober, religieus en gemeenschapsgericht gebeuren, met eenvoudige feestelijkheden, diepe sociale betekenis, en veel minder uiterlijk vertoon dan we nu gewend zijn. Er was meestal geen witte trouwjurk zoals nu. Vrouwen trouwden vaak in hun mooiste zondagse kleding, soms in zwart (wat als chic gold).

Na de ceremonie volgde er meestal een kleinschalig feest met familie en naaste buren. Er werden dan eenvoudige, maar feestelijke maaltijden geserveerd: denk aan brood, vis (zoals haring of kabeljauw), vlees (als het budget het toeliet), pap, en lokale specialiteiten. In Katwijk was vis (zoals haring of kabeljauw) vanzelfsprekend een belangrijk onderdeel.

Het hele dorp was vaak op de hoogte van een huwelijk. In kleine gemeenschappen zoals Katwijk aan Zee kende men elkaar, en een huwelijk was een sociaal moment.

In vissersgemeenschappen zoals Katwijk was er geen sprake van overdadige luxe. Wel werd er gegeten, gedronken (bier of jenever), en soms gedanst, afhankelijk van hoe streng religieus de familie was. Muziek en zang konden deel uitmaken van het feest, maar in sobere kringen was dat beperkt.
De kleding was sober, maar netjes, passend bij de Calvinistische mores.

• Datum en plaats – Er is geen exacte datum bewaard, maar het huwelijk vond vrijwel zeker plaats in de oude dorpskerk van Katwijk aan Zee (de voorloper van de huidige Oude Kerk), kort na de wettelijke afkondigingen (huwelijksgeboden) tijdens drie opeenvolgende zondagen.
• Burgerlijke formaliteiten – De kerkelijke registers fungeerden als burgerlijke stand. Het stel diende hun voorgenomen huwelijk aan te kondigen bij de baljuw en schout, waarna de dominee de geboden aflas. Eventuele bezwaren konden in die weken worden ingebracht.
• Ceremonie – Tijdens de dienst stond het echtpaar voor het koorhek. De predikant sprak een gebed uit, las Schriftlezingen (vaak uit Genesis 2 en Efeze 5) en stelde de klassieke vragen naar instemming. De ring was geen verplicht onderdeel, maar werd in gegoede gezinnen steeds gebruikelijker.
• Getuigen – Meestal twee mannen uit beide families: mogelijk Jacob Grau (vader van Willem) en Claes (vader van Neeltje) of broers/zwagers. Getuigen tekenden het register; velen deden dit met een kruisje wegens analfabetisme.
• Feestelijkheden – Na de kerkdienst volgde misschien wel een bruiloftsmaal in het ouderlijk huis of in een nabijgelegen herberg. Typische gerechten waren gerookte haring, roggebrood, bier en, voor wie het zich kon veroorloven, wijn uit de Rijnstreek. Muzikanten bespeelden draailier en doedelzak; er werd gedanst op volksdeunen als de “branle” en “courante”.

Juridische en sociale gevolgen

Huwelijkse voorwaarden bestonden toen vooral in steden; in dorpen gold gewoonterecht: de bruid bracht een bruidschat in natura (linnen, huisraad) en de bruidegom zorgde voor woonruimte, vaak een erf met een houten vissershuisje achter de duinen.
Lidmaat­schap – Na de trouw pleegden echtgenoten zich in te schrijven als lidmaten van de gereformeerde gemeente, wat sociale status gaf en toegang tot diaconale steun bij tegenspoed.

Breder historisch decor

Dit huwelijk vond plaats in de beginjaren van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, net na het Twaalfjarig Bestand met Spanje (1609-1621). De visserij bloeide dankzij de haringvangst en nieuwe markten in de Oostzee. Tegelijkertijd zorgden religieuze spanningen (remonstranten vs. contraremonstranten) voor felle discussies in naburige Leiden; maar in Katwijk, traditioneel orthodox-gereformeerd, hield men vast aan eenvoud en gemeenschap

Kortom

Het huwelijk van Willem Jacobsz Grau en Neeltje Claesdr was een herkenbare verbintenis binnen een hechte visserssamenleving aan het begin van de 17e eeuw: geworteld in familie- en dorpsbanden, gezegend door de kerk, en ingebed in de dynamiek van een jonge Republiek die haar vleugels uitsloeg op zee.